Taze Meyve ve Sebze Ambalajları

Taze meyve ve sebzelerin ambalajlanması üreticiden tüketiciye giden uzun ve karmaşık yolculuğun en önemli aşamalarından biridir.  Torbalar, kasalar, sepetler, kutular, koliler ve konteynırlar gibi birçok ambalaj taze ürünlerin taşınması, nakliyesi ve pazarlanmasında kullanılmaktadır.  Bu sektörde yüzlerce değişik ambalaj kullanılmakta ve yeni ürünlerin geliştirilmesiyle de bu sayı gittikçe artmaktadır.  Özellikle son yıllarda toptancıların, tüketicilerin ve üreticilerin ihtiyaçlarını karşılamak için ambalaj boyutlarında daha fazla çeşitlilik gözlenmektedir.

Ambalajcıların, nakliyecilerin, alıcıların ve tüketicilerin, meyve ve sebzeler için mevcut ambalaj seçeneklerini net olarak bilmesi gerekmektedir.  Bu yazıda bu ambalaj türlerinden bazılarına; bunların işlevlerine, kullanımlarına ve sınırlamalarına yer vereceğiz.

Tüketicilerden gelen şikayetlerin büyük bölümü, ambalajlanmayan ya da hatalı ambalajlanan ürünlerden kaynaklanmaktadır.  Taze meyve ve sebzeler mutlaka ambalajlanmadır.  Uygun tasarımlı bir ürün ambalajı da ürünü sarmalı, korumalı ve tanıtmalı ve böylece üreticiden tüketiciye kadar herkesi memnun etmelidir.

Ambalaj meyve ve sebzeyi taşınması ve dağıtılması kolay birimler halinde sarmalıdır.  Ürün bir ambalajın içine tam oturmalı ve ambalaj içerisinde fazla boşluk kalmamalıdır.  Küresel ya da uzunca olan küçük ürünler (örneğin patates, soğan ve elma) farklı biçim ve boydaki ambalajlar kullanılarak verimli bir biçimde ambalajlanabilir. Ancak, kiraz ya da yumuşak meyve gibi ürünler  içinse, bu ürünlere göre tasarlanmış kaplar gerekebilir.

Ambalaj ürünü taşıma ve dağıtım sırasında mekanik hasardan ve kötü çevre koşullarından korumalıdır.  Toptancılara göre yırtık, göçük ya da çökmüş ürün paketleri taşıma sırasında dikkatsiz davranıldığını gösterir.  Ürün kapları ambalajlama, depolama ve pazara nakledilme sırasında hasar almayacak kadar sağlam olmalıdır.

Ürün ambalajlarının neredeyse tamamı paletlere konduğu için, istiflenmeye dayanıklı olmalı ve çok nemli ortamlarda ezilmemelidir. 

İhracat piyasalarına gidecek ürünlerin çok daha sağlam konteynırlara konması gerekir.  Hava yolu ile nakledilecek ürünler için özel ambalajlar, ambalaj boyları ve yalıtım gerekebilir. 

Taşıma ve nakliye sırasında çevre koşullarının yeterince kontrol edilememesine bağlı hasarlar, ürünlerin reddedilmesinin ve alıcı ve tüketici memnuniyetsizliğinin başlıca nedenlerinden biridir.  Her taze meyve ve sebzenin kendine özgü sıcaklık nem ve hava şartları vardır. Ürün kapları ürüne uygun olmalı, en uzun raf ömrünü sağlayacak en uygun ortamı oluşturmalıdır.  

Ambalaj ürünü tanıtmalı ve ürün hakkında yararlı bilgiler vermelidir.  Ürünün adı, markası, boyu, cinsi, çeşidi, net ağırlığı, sayısı, üreticisi, nakliyecisi ve geldiği ülke gibi bilgilerin verilmesi gelenekseldir (ve bazen de gereklidir).  Ayrıca, ambalaj üzerine beslenme bilgilerinin, yemek tariflerinin ve özellikle tüketiciye yönelik faydalı bilgilerin yazıldığı da giderek daha çok görülmektedir.  Tüketici pazarlamasında, ambalajın görünümü de satış noktası teşhirinde önemli bir unsur haline gelmiştir.  Barkodlar da etiket kapsamında kabul edilebilir.

Bazı Ambalaj Malzemesi Türleri

Paletler

Paletler ürünleri bir arada taşımanın verimli bir şeklidir.  Çoğu standart boyda olmadığı için, mümkün olduğu kadar düşük maliyetle üretilir ve tek kullanımdan sonra atılmaktadır.

Standartlaştırma, birçok avantajları olan tekrar kullanmayı teşvik eder.  Standart boydaki paletler sayesinde tır ve kamyonlardaki boşluklar verimli bir biçimde kullanılmaktadır ve daha hafif olan tek kullanımlık paletlere göre daha ağır yükler taşınmakta ve daha fazla yük kaldırılabilmektedir. 

Hava dolaşımını sağlamak amacıyla bu ambalajlar çoğu zaman gevşek istiflendiği için, veya çıkıntılı olup düzgün istiflemek zor olduğu için, taşıma ve nakliye sırasında kaymalarını önlemek gerekmektedir. 

Sepetler ve ahşap sandıklar

Çeşitli boyda tel takviyeli sepetler ve sandıklar bir zamanlar çilekten patatese kadar çok çeşitli ürün için kullanılıyordu.  Bunlar dayanıklıdır ve nakliyenin verimini arttırmak için boşken iç içe konabilir. Ancak, maliyet, bertaraf etme sorunları ve istif raflarını verimli biçimde hazırlama güçlükleri bunların kullanılmasını, yerel pazarlarda bile önemli oranda sınırlamıştır.

Oluklu mukavva kutular

Oluklu mukavvadan kutular çok çeşitli tarz ve ağırlıklarda imal edilir.  Nispeten düşük maliyetli ve çok yönlü olduğu için, taze meyve ve sebze ambalajlamada kullanılan başlıca malzemelerdendir. 

Ağır ürünlerin sevkiyatı için kullanılan kutular, örneğin istifleme direnci yüksek olması gereken oluklu mukavva kutular çift hatta üç duvarlı yapıda olabilir.  Düşük sıcaklıklar ve yüksek nem bu kutuların direncini azaltır.  Konteynır özel işlemden geçmemişse, çevredeki havadan emilen nem ve içindeki malzeme konteynırın direncini yüzde 75’e kadar düşürebilir. Piyasada bazı nem önleyici kaplamalar nemin etkilerini önemli oranda azaltmaktadır.

Teneke kutudaki ürünler istiflendiğinde kendi ağırlıklarının büyük bölümünü taşır.  Taze ürünler ise dikey yüklere dayanamayarak hasar alırlar.  Bu nedenle, oluklu mukavva kutularda istenen en önemli özelliklerden biri ürünün ezilmesini önleyecek istifleme direncidir.  Oluklu mukavva kutunun geometrisi nedeniyle, istifleme direncinin büyük bölümü köşelerde oluşur.  Bu nedenle, taşıma delikleri ve havalandırma yarıkları kesinlikle mahsul konteynırlarının köşelerine konmamalıdır.

Son yıllarda, elma, kavun, karpuz ve turunçgiller gibi meyveler bu ambalajlarda başarılı şekilde sevk edilmektedir. 

Kağıt ve File Torbalar

Özellikle patates, soğan ve turunçgiller gibi sebze ve meyveler için dayanıklı file torbalar yaygın biçimde kullanılmaktadır.  Düşük maliyete ek olarak, file biçimdeki torbalarda sınırsız hava akımı avantajı vardır.  Havalandırma özellikle soğan ve benzeri sebzeler için çok önemlidir.  Özellikle süpermarket işletmecileri küçük file torbaları tercih etmektedirler çünkü bu ürünler alıcıları teşvik eden çekici bir görüntü oluşturmaktadırlar. 

Ancak, her tür torbanın birkaç önemli dezavantajı vardır.  Geniş torbalar istif rafına sığmaz ve küçük torbalar da oluklu mukavva kutudaki alanı verimli biçimde doldurmaz.  File torbalar ışıktan ve kirletici maddelerden yeterince korumaz.  Ayrıca, torbalara konan ürünün kaliteli olup olmadığı müşteriler tarafından kolayca anlaşılır.  Bu tarz torbalarla ambalajlanmış ürünlere yüksek fiyat ödemek tüketicilerin tercih edeceği bir şey değildir.

Plastik poşet ve filmler

Plastik poşet ve filmler meyve ve sebzelerin tüketiciler için ambalajlanmasında en yaygın malzemelerdendir.  Malzeme maliyetinin çok düşük olmasının yanı sıra, otomatik torbalama makineleri de ambalaj maliyetlerini düşürmektedir.  Filmler şeffaftır, içindekilerin kolayca kontrol edilmesini sağlar ve üzerine kaliteli resimler rahatlıkla basılabilir.  Plastik filmlerin kalınlıkları ve cinsleri çok değişkendir.  Film malzemesi torba içinde oksijen, karbondioksit ve su buharından oluşan doğru karışımı sağlamaya yetecek oranda "nefes alır".  Araştırmalar taze ürünün raf ömrünün bu ambalaj sayesinde önemli oranda uzadığını göstermiştir.  Hazır kesilmiş ürünlerin büyümesindeki patlamanın bir nedeni de modifiye edilmiş atmosferde ambalajlamanın (MAP) kullanılabilmesidir.

Taze meyve ve sebze ambalajlanmasındaki son eğilimlerden biri de ürünlerin ayrı ayrı shrink filmlerle ambalajlanmasıdır.  Bu tür filmler patates, elma, soğan, tatlı mısır, salatalık ve çeşitli tropik meyvelerin ambalajlanmasında başarıyla kullanılmaktadır.  Kendine özgü plastik sarımı olan bu filmler, fireyi azaltır, ürünü hastalıktan korur, mekanik hasarı azaltır ve yapıştırmalı etiketler için iyi bir yüzey oluşturur.

Meyve ve sebze ambalajlarını güvenceye almak için plastik streç film de sıkça kullanılmaktadır.  İyi bir film gerilmeli, elastikliğini korumalı ve ambalaja yapışmalıdır.  Plastik film çeşitli boydaki yüklere kolayca uyum sağlayabilir.  Ambalajları nem kaybından korur. 

Sert plastik ambalajlar

Sert plastik ambalajlar daha çok küçük meyve, kiraz, mantar, vs. gibi çok değerli meyve ve sebzelerin veya ezilerek kolayca hasar alabilecek ürünlerin ambalajlanmasında kullanılmaktadır.  Son zamanlarda da hazır kesilmiş ürünlerde ve hazır salatalarda yaygın biçimde kullanılıyorlar.  Daha çok polistirenden (PS) yapılmış ambalajlar tercih edilmektedir.

Yüksek yoğunluk polietilenden (HDPE) üretilen plastik kasalar da sağlam ve güneş ışığına karşı dayanıklı olmalarından dolayı tercih edilmektedirler.  Boş oldukları zaman istiflemede büyük kolaylık sağlamaktadırlar.  Kullanımları süresince de ahşap kasalara göre daha ekonomiktirler. 

Sonuç

Taze meyve ve sebzeler mutlaka ambalajlanmalı ve bu işlem sırasında en doğru ambalajlar seçilmelidir.  Ambalajcılar, nakliyeciler ve bu ürünleri pazarlayanların olası ambalaj seçeneklerini net olarak bilmesi gerekmektedir.  Meyve ve sebzelerin bozulmadan tüketiciye ulaşması ve tüketicilerden gelen şikayetlerin önlenmesi için hatalı ambalajlamadan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.    

Araştırmacılar, Türkiye’de sadece meyve ve sebze sektöründe, ürünlerin ambalajlanmaması ve bu yüzden meyve ve sebzelerin çürüyüp tüketilemez hale gelmesinden dolayı yılda yaklaşık 3.8 milyar dolarlık bir kayıpla karşı karşıya kalındığı bildirmektedirler.  Bu bağlamda meyve ve sebzelerin ambalajlanması, bu ürünlerin israfını engelleyecek ve ekonomiye katkı sağlayacaktır. 

Taze meyve ve sebzelerin doğru bir biçimde ambalajlanması, bu ürünlerin muhafaza ömrünü uzatacak ve hijyenik bir ortamda ürünlerin mesafeli yerlere verimli bir şekilde nakledilmesini edilmesini sağlayacaktır.

Bu bağlamda ülkemize ithal edilen ürünler ile ürettiğimiz ürünlerin rekabet edebilmesinin ana koşullarından birisi de ambalajlarımızın en az onlar kadar kaliteli ve çok işlevli olması gerekliliğidir.  Genel kural olarak ambalaj malzemesinin seçiminde bilinçli ve bilimsel gerekliliklere uygun hareket edilmelidir.  Ambalajlanan ürün ile uyumlu ana malzeme, ve yapışkan, mürekkep, koruyucu ve diğer yardımcı malzemeler ürüne geçebildiği (sızma/migrasyon) gibi tersi de mümkün olabilmekte ve beklenen fayda zarara dönüşebilmektedir.  Bazı ambalaj malzemelerine karşı ön yargılar teknolojik ilerlemelerle giderek daha fazla oranda insan sağlığına ve çevreye uyumlu hale getirilen plastik ambalajlar tercih edilme payını arttırmaktadır.